Zachowek pomniejszony o koszty związane ze służebnością
Pytanie:
Moi rodzice - mama 85 lat i ojciec 89 lat dokonali darowizny mieszkania na rzecz mojej siostry. W umowie darowizny jest zapis o prawie rodziców do bezpłatnego, dożywotniego użytkowania mieszkania. Ustalono, że roczna wartość nieodpłatnego dożywotniego użytkowania wynosi 7200 zł (4% wartości mieszkania). Chcę domagać się zachowku po matce. Czy w tej sytuacji można powołać się na artykuł 13 ust. 5 ustawy o podatku dochodowym od spadków i darowizn i podważyć skapitalizowaną kwotę 72.000 zł, która według pełnomocnika siostry pomniejsza wartość mieszkania, a tym samym kwotę należnego zachowku?.
Odpowiedź:
Na wstępie należy zaznaczyć, że wskazuje Pan na art. 13 ust 5 ustawy o podatku dochodowym od spadków i darowizn, a ustawy o tej nazwie i artykułu o tym numerze nie ma. Jest ustawa z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (z późn. zmianami), w której jest artykuł 13 o treści:
1. Wartość świadczeń powtarzających się przyjmuje się do podstawy opodatkowania w wysokości rocznego świadczenia pomnożonego: 1) w razie ustanowienia świadczeń na czas określony co do liczby lat lub ich części, przez liczbę lat lub ich części; 2) w pozostałych przypadkach, w tym w razie ustanowienia świadczeń na czas nieokreślony, przez 10 lat.
2. Przepisy ust. 1 stosuje się odpowiednio do obliczenia wartości prawa użytkowania i służebności.
3. Roczną wartość użytkowania i służebności ustala się w wysokości 4% wartości rzeczy oddanej w użytkowanie lub obciążonej służebnością.
Brak uzasadnienia dla podważania wartości masy spadku, która wyliczana jest poprzez odjęcie od wartości darowanej nieruchomości skapitalizowanej kwoty prawa użytkowania. Obdarowana siostra przy wypłacaniu zachowku ma prawo pomniejszyć wartość masy spadkowej o obciążenia jakie musi ponieść. Treść służebności osobistej, jako prawa rzeczowego ograniczonego, określa przepis art. 296 Kodeksu cywilnego, zgodnie z którym nieruchomość można obciążyć na rzecz oznaczonej osoby fizycznej prawem, którego treść odpowiada treści służebności gruntowej.
Wartość służebności osobistej podawana jest, gdyż jako obciążenie zmniejsza wartość nieruchomości. Może być wyceniana np. na potrzeby oszacowania wartości nieruchomości lub na potrzeby podatku.
Zgodnie z aktualnym brzmieniem art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn, w brzmieniu nadanym mu przez ustawę z dnia 16 listopada 2006 r. (Dz. U. nr 222, poz. 1629 z późn. zmianami) podatkowi od spadków i darowizn podlega nabycie przez osoby fizyczne własności rzeczy znajdujących się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub praw majątkowych wykonywanych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej tytułem:
- darowizny i polecenia darczyńcy (art. 1 ust. 1 pkt 2 ustawy o podatku od spadków i darowizn),
- nieodpłatnej renty, użytkowania oraz służebności (art. 1 ust. 1 pkt 6 ustawy o podatku od spadków i darowizn).
We wcześniejszym stanie prawnym ustawodawca nie wymieniał w katalogu objętym art. 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn czynności ustanowienia służebności. W myśl art. 7 ust. 2 cyt. ustawy o podatku od spadków i darowizn, jeżeli m.in. obdarowany został obciążony obowiązkiem wykonania polecenia, wartość obciążenia z tego tytułu stanowi ciężar darowizny, o ile polecenie zostanie wykonane, natomiast zgodnie z art. 7 ust. 1 tej ustawy podstawę opodatkowania stanowi wartość nabytych rzeczy i praw majątkowych, po potrąceniu ciężarów (czysta wartość) ustalona według stanu rzeczy i praw majątkowych w dniu nabycia i cen rynkowych z dnia powstania obowiązku podatkowego.
Wskazanie w art. 1 ust. 1 pkt 6 ustanowienia służebności, jako samodzielnej czynności opodatkowanej, nie unicestwia możliwości ustalenia, że ustanowienie służebności osobistej mieszkania może być wynikiem wykonania polecenia darczyńcy w rozumieniu art. 7 ust. 2 cyt. ustawy o podatku od spadków i darowizn. Nie można bowiem interpretować pojęcia polecenia w oderwaniu od treści takiego polecenia.
Obdarowany jest obowiązany do zapłaty zachowku, tylko w granicach faktycznego wzbogacenia będącego skutkiem darowizny. Zgodnie z treścią art. 1003 Kodeksu cywilnego spadkobiercy obowiązani do zaspokojenia roszczenia z tytułu zachowku mogą żądać stosunkowego zmniejszenia zapisów i poleceń. Siostra jest pozbawiona możliwości czerpania pożytków z prawa, którego stała się właścicielką na skutek darowizny, gdyż np. nie może nieruchomości wynająć i czerpać z niej korzyści. Gdyby chciała nieruchomość sprzedać, nabywca także zapłacił by niższą cenę z uwagi na to, że musiał by przejąć nieruchomość z ustanowioną na niej służebnością (użytkowaniem) i dalej tę służebność wykonywać. Poza tym siostra jest zobowiązana do ponoszenia kosztów związanych z zamieszkiwaniem darczyńców, gdyż na ich rzeczy ustanowiono nieodpłatnie prawo dożywotniego użytkowania.
Także w przypadku opodatkowania czynności (gdyby doszło w opisanym przypadku do obciążenia podatkiem) podlega własność rzeczy i praw nabytych w drodze dziedziczenia lub darowizny (art.1 ust.1), przy czym podstawę opodatkowania stanowi wartość nabytych rzeczy lub praw pomniejszona o długi i ciężary (art. 7 ust 1). Jeżeli spadkobierca, obdarowany lub osoba, na której rzecz został uczyniony zapis zwykły lub windykacyjny, zostali obciążeni obowiązkiem wykonania polecenia lub zapisu zwykłego, wartość obciążenia z tego tytułu stanowi ciężar spadku, darowizny, zapisu zwykłego lub windykacyjnego, a w przypadku polecenia, o ile zostało wykonane (art. 7 ust.2).
W tym wypadku także uprawnienie do korzystania z mieszkania przez darczyńcę ma charakter ciężaru, o który pomniejsza się wartość rzeczy lub prawa stosownie do art. 7 ust1 cytowanej wyżej ustawy. Stanowisko takie znajduje oparcie w wielu orzeczeniach sądów powszechnych, jak i wydanych interpretacjach podatkowych.
Wróć
